Các nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị #NguyenNhanBenhGi #TriệuChứngBệnh #ChanDoanSom #DieuTriHieuQua

Bệnh xơ vữa động mạch cảnh xảy ra khi các chất béo tích tụ ở thành mạch máu cung cấp máu cho não. Nếu không được can thiệp kịp thời, động mạch cảnh có thể tắc hoàn toàn dẫn đến đột quỵ, đe dọa tính mạng.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.CKI Hoàng Thị Bình, Phó khoa Nội tim mạch, Trung tâm Tim mạch Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

xơ vữa động mạch cảnh
Động mạch cảnh gồm một cặp mạch máu nằm ở hai bên cổ, có nhiệm vụ cung cấp máu giàu oxy cho não và đầu.

Xơ vữa động mạch cảnh là gì?

Xơ vữa động mạch cảnh là tình trạng xảy ra khi có sự tích tụ của các chất béo và cholesterol xấu trong lòng động mạch cảnh, tạo ra những mảng bám làm thu hẹp lòng động mạch. Các động mạch cảnh bị tắc nghẽn gây khó khăn trong việc cung cấp oxy và chất dinh dưỡng đến các cấu trúc não quan trọng, chịu trách nhiệm cho hoạt động hàng ngày. Điều này làm giảm lưu lượng máu đến não, gây nên bệnh động mạch cảnh và tăng nguy cơ đột quỵ. (1)

Nguyên nhân gây xơ vữa mạch cảnh

Các yếu tố nguy cơ chính của xơ vữa động mạch cảnh cũng là những yếu tố nguy cơ của các bệnh lý liên quan đến mạch máu, chẳng hạn như bệnh động mạch vành và bệnh động mạch ngoại biên. Đó là:

  • Tăng huyết áp: Những người bị huyết áp cao sẽ tăng khả năng phát triển tình trạng xơ vữa mạch cảnh. Áp lực cao tạo thêm lực lên thành động mạch, theo thời gian khiến chúng dễ bị thu hẹp và tích tụ mảng bám.
  • Đái tháo đường: Bệnh nhân đái tháo đường phải đối phó với hàm lượng đường trong máu cao vì cơ thể họ không thể tạo đủ insulin hoặc không sử dụng insulin đúng cách. Kết quả là làm giảm khả năng xử lý chất béo hiệu quả của cơ thể và tăng nguy cơ bị xơ vữa động mạch. Nghiên cứu cho thấy người bị đái tháo đường có nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh cao hơn khoảng 4 lần so với những người không bị bệnh.
  • Thừa cân – béo phì: Người thừa cân thường có mức cholesterol xấu và lipid cao hơn, do đó làm tăng nguy cơ phát triển chứng xơ vữa động mạch.
  • Ít hoạt động thể chất: Lối sống ít vận động có thể làm trầm trọng thêm nhiều yếu tố nguy cơ khác của bệnh động mạch cảnh, chẳng hạn như tăng mức cholesterol, huyết áp cao và đái tháo đường.
  • Tuổi tác: Tuổi càng cao, nguy cơ mắc bệnh càng tăng. Quá trình tích tụ mảng bám bắt đầu khi bạn còn trẻ và tiến triển trong nhiều thập kỷ trước khi triệu chứng bệnh biểu hiện rõ ràng. Khi bạn lớn tuổi, các động mạch trở nên kém linh hoạt hơn và dễ bị tổn thương.
  • Hút thuốc lá: Chất nicotine có trong khói thuốc lá là tác nhân gây kích ứng màng trong của động mạch cảnh, đẩy nhanh quá trình hình thành mảng bám. Ngoài ra, hút thuốc lá còn làm co mạch máu và tăng huyết áp, đồng thời giảm lượng oxy trong máu. Sự kết hợp này làm tăng nguy cơ đột quỵ.
  • Tiền sử gia đình bị xơ vữa động mạch: Nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh của bạn cao hơn nếu gia đình bạn có người bị xơ vữa động mạch hoặc bệnh mạch vành.

Triệu chứng xơ vữa động mạch cảnh

BS.CKI Hoàng Thị Bình, Phó khoa Nội tim mạch, Trung tâm Tim mạch Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, bệnh xơ vữa động mạch cảnh thường không gây ra bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào cho đến khi một trong các động mạch cảnh (hoặc cả hai) bị chít hẹp, thậm chí tắc nghẽn nghiêm trọng. Lúc này, người bệnh sẽ gặp các triệu chứng như: (2)

banner khai trương tâm anh quận 8 mb
  • Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, còn được gọi là “cơn đột quỵ nhỏ”: Những người bị đột quỵ nhỏ có thể gặp tất cả hoặc một số triệu chứng của đột quỵ. Tuy nhiên, các triệu chứng thường tự biến mất trong vòng 24 giờ.

Dấu hiệu cho thấy một người bị thiếu máu cục bộ thoáng qua bao gồm:

    • Mất thị lực đột ngột, mờ mắt, nhìn khó ở một hoặc cả hai mắt;
    • Yếu, ngứa ran, tê ở một bên mặt, một bên cơ thể hoặc một bên tay/chân;
    • Đột ngột khó đi bộ hoặc mất thăng bằng;
    • Chóng mặt, choáng váng;
    • Khó nói hoặc khó nuốt;
    • Đau đầu dữ dội.
  • Đột quỵ: Các triệu chứng của đột quỵ tương tự như cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, nhưng thường gây tổn thương não lâu dài và để lại di chứng dù đã được điều trị. Cụ thể, người bệnh có nguy cơ gặp các vấn đề về thị lực hoặc vấn đề ngôn ngữ vĩnh viễn, tê liệt các bộ phận cơ thể và thậm chí tử vong.

Cơn đột quỵ xảy ra khi nguồn cung cấp máu đến não bị cắt đứt do động mạch cảnh tắc nghẽn hoàn toàn

Khi xuất hiện những biểu hiện nghi đột quỵ, bệnh nhân cần được sơ cứu đúng cách và đưa đến bệnh viện kịp thời. Việc tiến hành các phương pháp cấp cứu trong “giờ vàng” sẽ giúp cứu sống người bệnh và giảm thiểu di chứng về sau.

Biến chứng

Xơ vữa động mạch cảnh là tiền căn gây nên bệnh động mạch cảnh. Đây là tiền căn của 10-20% các ca bệnh đột quỵ. Người bệnh động mạch cảnh có nguy cơ đột quỵ do: (3)

  • Giảm lưu lượng máu đến não: Động mạch cảnh bị hẹp do xơ vữa dẫn đến không đủ máu nuôi não.
  • Vỡ mảng xơ vữa gây tắc nghẽn động mạch não: Khi mảng bám vỡ ra và trôi đến các động mạch nhỏ hơn trong não và mắc kẹt ở đó làm cắt đứt nguồn cung cấp máu cho một phần não.
  • Tắc nghẽn do cục máu đông: Khi các cục máu đông hình thành trong động mạch cảnh sẽ làm tắc nghẽn dòng chảy của máu, chặn dòng máu lên não gây đột quỵ.

Phương pháp chẩn đoán

Bác sĩ Bình khuyến nghị, nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao bị xơ vữa động mạch cảnh, bạn nên đi tầm soát để phát hiện các dấu hiệu tổn thương sớm. Trong quá trình khám, bác sĩ dùng ống nghe để tìm âm thanh bất thường ở các động mạch cổ. Đây là âm thanh bất thường do dòng chảy hỗn loạn của máu trong động mạch (từ khu vực tắc nghẽn chảy qua khu vực không bị tắc nghẽn) tạo ra. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các chẩn đoán cận lâm sàng như:

  • Siêu âm động mạch cảnh: Kỹ thuật này sử dụng sóng âm thanh để đo lưu lượng và áp lực máu trong động mạch cảnh.
  • Chụp CT mạch cảnh: giúp bác sĩ quan sát mạch máu một cách rõ nét.
  • Chụp CT đầu: giúp kiểm tra vùng đầu có bị chảy máu hoặc gặp vấn đề bất thường nào không.
  • Chụp mạch cộng hưởng từ (MRA): MRA sử dụng thuốc cản quang để làm nổi bật các động mạch ở cổ và não, sau đó chụp ảnh để quan sát toàn bộ vùng này.
  • Chụp MRI đầu: cho hình ảnh chi tiết của mô não mà không cần sử dụng thuốc cản quang.
  • Chụp mạch não: Đối với kỹ thuật này, bác sĩ sẽ đưa một ống mềm, mỏng (ống thông) vào động mạch cảnh, sau đó chụp X-quang để xem có điều gì bất thường xảy ra hay không. So với những phương pháp khác, chụp mạch não có tính xâm lấn cao hơn.

Cách điều trị xơ vữa động mạch cảnh

Theo bác sĩ Bình, mục tiêu của việc điều trị xơ vữa động mạch cảnh là ngăn chặn bệnh trở nên tồi tệ hơn cũng như phòng ngừa đột quỵ. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, các triệu chứng cũng như tuổi tác và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Một số phương pháp thường được áp dụng như: (4)

1. Thay đổi lối sống

Người bệnh cần duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giữ cân nặng trong giới hạn cho phép, tăng cường hoạt động thể chất, bỏ thuốc lá, tránh khói thuốc và không lạm dụng rượu bia.

2. Dùng thuốc

Bác sĩ sẽ kê toa thuốc để giúp bạn kiểm soát huyết áp, ổn định chỉ số đường huyết, giảm cholesterol xấu, từ đó ngăn chặn sự tích tụ mảng bám. Một số loại thuốc có thể được bác sĩ chỉ định như thuốc chống kết tập tiểu cầu aspirin 81 – 325mg hoặc clopidogrel 75mg mỗi ngày tùy theo tình trạng của người bệnh.

3. Tiến hành thủ thuật

Nếu động mạch cảnh của bạn bị hẹp đáng kể do xơ vữa, việc thay đổi lối sống và dùng thuốc sẽ không đủ để điều trị bệnh. Lúc này, bác sĩ sẽ cân nhắc tiến hành một trong các can thiệp dưới đây:

Phẫu thuật cắt nội mạc động mạch cảnh: Phương pháp này thường được áp dụng cho bệnh nhân bị xơ vữa đến mức tắc mạch cảnh >50% có triệu chứng, hoặc bệnh nhân không có triệu chứng nhưng tắc >80%. Bác sĩ sẽ mở một đường ở cổ để tiếp cận động mạch cảnh, loại bỏ các mảng xơ vữa và phần động mạch bị tổn thương. Việc làm này giúp cải thiện lưu lượng máu đến não và giảm nguy cơ đột quỵ.

Đặt stent động mạch cảnh và nong động mạch cảnh: Đây là thủ thuật ít xâm lấn hơn so với phẫu thuật cắt nội mạc động mạch cảnh, nhằm mở rộng các động mạch để khôi phục lưu lượng máu đến não. Bác sĩ đưa một ống thông có gắn bóng xì hơi vào phần bị hẹp của động mạch cảnh. Khi đã được định vị chính xác, quả bóng sẽ được bơm phồng lên và đẩy mảng bám vào sát thành động mạch. Sau đó, stent được đặt vào để gia cố thành trong của động mạch cảnh, giúp ngăn ngừa hẹp động mạch trong tương lai.

Phẫu thuật tái thông động mạch cảnh được áp dụng cho các trường hợp động mạch cảnh hẹp nặng do xơ vữa.

Xem thêm: Chi phí đặt stent động mạch cảnh hết bao nhiêu tiền? Bảo hiểm ra sao?

Biện pháp phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch cảnh

Để ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của xơ vữa động mạch cảnh, bạn cần:

  • Bỏ thuốc lá: Nghiên cứu cho thấy trong vòng vài năm sau khi bỏ thuốc, nguy cơ đột quỵ của một người từng hút thuốc chỉ tương tự như người chưa từng hút thuốc lá. Vì thế, bỏ thuốc lá là việc bạn cần làm ngay để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh.
  • Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân góp phần làm trầm trọng thêm các yếu tố nguy cơ khác của xơ vữa mạch cảnh, chẳng hạn như huyết áp cao, bệnh tim mạch, đái tháo đường và chứng ngưng thở khi ngủ.
  • Hạn chế thực phẩm nhiều cholesterol và chất béo xấu: Việc cắt giảm chất béo bão hòa trong khẩu phần ăn sẽ góp phần giảm sự tích tụ của các mảng bám trong lòng động mạch.
  • Bổ sung trái cây và rau quả: Rau củ quả chứa các chất dinh dưỡng như kali, folate và chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ cơ thể chống lại cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua hoặc đột quỵ.
  • Hạn chế muối: Lượng muối dư thừa là nguyên nhân gây tăng huyết áp ở những người nhạy cảm với natri. Các chuyên gia khuyến cáo người lớn khỏe mạnh không nên dùng quá 5g muối mỗi ngày (tương đương 1 muỗng cafe).
  • Tập thể dục thường xuyên: Vận động mỗi ngày có thể giúp ổn định huyết áp, tăng mức cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL-c) – loại cholesterol tốt, đồng thời cải thiện sức khỏe tổng thể của mạch máu và tim. Tập luyện còn giúp bạn giảm cân, kiểm soát bệnh đái tháo đường và giảm căng thẳng.
  • Không lạm dụng rượu bia.
  • Kiểm soát các bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp để bảo vệ các động mạch.

Trung tâm tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ các chuyên gia đầu ngành, chuyên thăm khám, tầm soát và điều trị các bệnh lý tim mạch với sự hỗ trợ của hệ thống máy móc tiên tiến: máy siêu âm tim, mạch máu 4D, máy chụp CT mạch vành 768 lát cắt, hệ thống siêu âm Doppler động mạch cảnh… giúp phát hiện bệnh sớm, can thiệp kịp thời, ngăn biến chứng nguy hiểm. Người bệnh được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp, ưu tiên các kỹ thuật ít xâm lấn nhằm giảm nguy cơ biến chứng, phòng ngừa tái phát.

Bệnh xơ vữa động mạch cảnh là yếu tố nguy cơ gây đột quỵ não, nguy hiểm tính mạng nếu không được can thiệp trong “giờ vàng”. Do đó, những người có yếu tố nguy cơ cần thay đổi lối sống khoa học, tập thể dục đều đặn và khám tầm soát sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm bất thường và xử trí kịp thời.

Các nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị #NguyenNhanBenhGi #TriệuChứngBệnh #ChanDoanSom #DieuTriHieuQua


Khám phá thêm từ Tình yêu và kiến thức

Đăng ký để nhận các bài đăng mới nhất được gửi đến email của bạn.

Gửi phản hồi

Xem chi tiết ở đây

Khám phá thêm từ Tình yêu và kiến thức

Đăng ký ngay để tiếp tục đọc và truy cập kho lưu trữ đầy đủ.

Tiếp tục đọc