#Đauđầunguyênphát: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Đau đầu nguyên phát chiếm khoảng 90% trường hợp đau đầu. Những cơn đau đầu này thường không xuất phát từ bệnh lý thực thể và phần lớn không gây nguy hiểm đến tính mạng.

Đau đầu là một trong những bệnh lý phổ biến cao nhất trong cộng đồng. Tỷ lệ người đã từng bị đau đầu tại Việt Nam khoảng 78.3%. Trong đó, những cơn đau đầu nguyên phát chiếm ưu thế. Vậy, đau đầu nguyên phát là gì? Bệnh được chẩn đoán và điều trị ra sao?

Đau đầu nguyên phát là gì?

Đau đầu nguyên phát là loại đau đầu xuất hiện do các cấu trúc ở vùng đầu bị rối loạn chức năng hoặc hoạt động quá mức, không phải do một hay nhiều bệnh lý thực thể nào đó gây ra. Các dạng hay gặp nhất là đau đầu từng cụm, đau nửa đầu, đau đầu do căng thẳng, đau đầu não tự trị sinh ba. Triệu chứng của các loại đau đầu này thường không rõ ràng. (1)

Các loại đau đầu nguyên phát

Mặc dù đau đầu nguyên phát không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể khiến cho sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh bị suy giảm. Mỗi loại đau đầu có những đặc điểm khác nhau, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa trị. Dưới đây là thông tin chi tiết về 4 phân loại đau đầu nguyên phát mà bạn cần quan tâm: (2)

1. Đau đầu từng cụm

Đau đầu nguyên phát từng cụm xảy ra theo chu kỳ. Người bị đau đầu từng cụm có thể bị cơn đau đánh thức lúc giữa đêm. Những cơn đau đầu này có thể xảy ra ở một bên mắt hoặc một bên đầu với cường độ đau dữ dội. Ngoài ra, trong một số trường hợp, đau đầu từng cụm còn kèm theo một số triệu chứng khác.

Những cơn đau đầu từng cụm có thể xảy ra cùng lúc vào một thời điểm trong ngày. Mỗi cơn đau xuất hiện khoảng 15 phút, một số trường hợp kéo dài đến 3 giờ. Nhiều người bị đau đầu từng cụm cho biết, họ có cảm giác cơ thể như bị “tấn công” bởi các cơn đau xảy ra nối tiếp nhau theo từng đợt, được gọi là giai đoạn cụm.

Mỗi giai đoạn cụm có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng. Sau đó, các cơn đau đầu từng cụm dần biến mất, được gọi là giai đoạn thuyên giảm. Lúc này, người bệnh có thể dần cảm thấy thoải mái hơn.

2. Đau nửa đầu

Đau nửa đầu nguyên phát là chứng đau đầu gây đau nhói dữ dội, người bệnh có thể cảm thấy đau một bên đầu theo từng mạch đập. Các cơn đau nửa đầu có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, gây cản trở hoạt động, sinh hoạt của người bệnh. (3)

Chứng đau nửa đầu thường gặp ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên với 4 giai đoạn tiến triển, bao gồm giai đoạn triệu chứng mơ hồ, giai đoạn hào quang, giai đoạn tấn công, giai đoạn sau cơn đau. Tuy nhiên, không phải mọi đối tượng mắc chứng đau nửa đầu đều trải qua cả 4 giai đoạn này.

3. Đau đầu do căng thẳng

Đau đầu nguyên phát do căng thẳng có thể gây ra những cơn đau tập trung quanh vùng mặt, cổ, đầu với cường độ từ nhẹ đến trung bình. Những cơn đau đầu này thường xuất hiện độc lập, không kèm theo triệu chứng khác. Theo các chuyên gia tâm thần kinh, đau đầu căng thẳng được chia thành 2 loại:

• Đau đầu căng thẳng theo từng đợt: Những cơn đau này có thể kéo dài từ 30 phút đến vài ngày với tần suất xuất hiện không thường xuyên (ít hơn 15 ngày/tháng). Trong trường hợp này, hầu hết người bệnh có thể làm dịu cơn đau bằng cách sử dụng thuốc đau đầu không cần kê toa.
• Đau đầu căng thẳng mạn tính: Các cơn đau đầu căng thẳng mạn tính có thể kéo dài suốt cả ngày với tần suất xuất hiện thường xuyên (nhiều hơn 15 ngày/tháng). Ở trường hợp này, thuốc đau đầu không kê đơn thường không thể làm dịu cơn đau, người bệnh cần sớm đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám và có hướng điều trị phù hợp.

4. Đau đầu não tự trị sinh ba

Đau đầu não tự trị sinh ba (TACs) là một nhóm tập hợp các chứng đau đầu nguyên phát. Những cơn đau đầu này xuất hiện ở một bên đầu và liên quan đến các đặc điểm thần kinh tự trị sinh ba cùng bên, bao gồm chứng huyết nhiệt kịch phát mạn tính; đau đầu từng chùm; đau đầu liên tục; đau đầu thần kinh một bên kèm chảy nước mắt và xung huyết kết mạc. Mỗi chứng đau đầu não tự trị sinh ba có tần suất xuất hiện, thời gian tấn công và khả năng đáp ứng điều trị khác nhau. Do đó, để tối ưu hiệu quả chữa trị đau đầu não tự trị sinh ba, bác sĩ cần sớm xác định được loại đau đầu mà người bệnh đang mắc phải.

Nguyên nhân đau đầu nguyên phát

Đau đầu nguyên phát không xuất phát từ tổn thương cấu trúc não. Nguyên nhân gây ra chứng đau đầu này vẫn chưa được xác định cụ thể. Tuy nhiên, một số yếu tố về lối sống khiến cho não bộ hoạt động quá mức có thể kích hoạt những cơn đau đầu nguyên phát, điển hình như:

• Lạm dụng bia, rượu, thức uống chứa caffein, cocaine.
• Thời gian ăn uống, nghỉ ngơi bị xáo trộn.
• Thường xuyên căng thẳng vì nhiều lý do khác nhau như bị bắt nạt, áp lực từ công việc, học tập, chưa thích nghi với môi trường mới…
• Đau cổ, vai, gáy do hoạt động hàng ngày sai tư thế.
• Thay đổi thời tiết đột ngột.
• Thường xuyên tiếp xúc với tiếng ồn, ánh sáng mạnh.

Ngoài ra, đau đầu nguyên phát (đặc biệt là đau nửa đầu) có thể liên quan đến yếu tố di truyền. Nếu người cha và người mẹ có tiền sử bị đau nửa đầu thì những người con của họ có khoảng 70% nguy cơ mắc phải chứng bệnh này.

Triệu chứng đau đầu nguyên phát

Cơn đau đầu nguyên phát có biểu hiện như thế nào tùy thuộc vào phân loại đau đầu mà người bệnh mắc phải. Triệu chứng hay dấu hiệu của các loại đau đầu nguyên phát cụ thể như sau: (4)

1. Triệu chứng đau đầu từng cụm

Một số triệu chứng phổ biến khi bị đau đầu từng cụm bao gồm:

• Cơn đau dữ dội xuất phát ở sâu bên trong hoặc xung quanh một mắt và có thể lan sang các vùng khác trên mặt.
• Sưng tấy, đỏ bừng ở vùng xuất hiện cơn đau.
• Chảy nước mắt, chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi cùng bên với vị trí xuất hiện cơn đau.
• Đổ nhiều mồ hôi ở trán hoặc bên mặt cùng bên với nơi xuất hiện cơn đau.
• Sụp mí bên mắt xuất hiện cơn đau.

Trong một số trường hợp, người bị đau đầu nguyên phát từng cụm có thể gặp phải các triệu chứng gần giống đau nửa đầu, điển hình như nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, tê bì một bên mặt và một bên đầu…

2. Triệu chứng đau nửa đầu

Triệu chứng của đau nửa đầu có thể thay đổi theo từng giai đoạn, cụ thể như sau:

• Giai đoạn triệu chứng mơ hồ: Trước khi cơn đau nửa đầu thật sự xuất hiện, chúng có thể tạo ra một số dấu hiệu cảnh báo như táo bón, thay đổi tâm trạng, thèm ăn, cứng cổ, gia tăng số lần tiểu tiện, thường xuyên ngáp… Tình trạng này được gọi là giai đoạn triệu chứng mơ hồ của chứng đau nửa đầu.
• Giai đoạn hào quang: Triệu chứng trong giai đoạn này xuất hiện trong vài phút, một số trường hợp kéo dài đến 1 giờ, bao gồm rối loạn thị giác, đột ngột mất thị lực, yếu liệt một bên mặt/một bên cơ thể, tê bì như kim châm ở tay chân…
• Giai đoạn tấn công: Ở giai đoạn này, những cơn đau nửa đầu có thể kéo dài từ 4 giờ đến khoảng 72 giờ nếu không được can thiệp chữa trị. Đồng thời, tần suất xuất hiện và cường độ đau ở mỗi người bệnh không giống nhau. Trong giai đoạn tấn công, ngoài những cơn đau dữ dội người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng như buồn nôn, nôn ói, đặc biệt nhạy cảm với âm thanh và ánh sáng.
• Giai đoạn sau cơn đau: Sau giai đoạn tấn công, người bị đau nửa đầu có thể cảm thấy mệt mỏi, chán ăn. Lúc này, nếu không có biện pháp hỗ trợ phù hợp, kịp thời người bệnh có thể nhanh chóng bị kiệt sức.

3. Triệu chứng đau đầu căng thẳng

Khác với chứng đau nửa đầu, đau đầu căng thẳng thường không kèm theo các triệu chứng khác. Một số triệu chứng đau đầu nguyên phát do căng thẳng gồm có:

• Cơn đau xuất phát từ phía sau đầu và dần dần lan rộng về phía trước.
• Khi cường độ đau đạt ngưỡng tối đa, cơn đau đầu do căng thẳng có thể gây ra cảm giác giống như toàn bộ đầu bị siết chặt.
• Đau đầu căng thẳng có thể khiến cho các nhóm cơ ở vai, cổ, hàm bị căng cứng.
• Đau đầu do căng thẳng có thể xuất hiện cả 2 bên đầu.

4. Triệu chứng đau đầu não tự trị sinh ba

Đau đầu não tự trị sinh ba hay bệnh Cephalalgias là những cơn đau dữ dội xuất hiện ở một bên đầu – khu vực có dây thần kinh sinh ba. Trong một số trường hợp, những cơn đau đầu này có thể kèm theo các triệu chứng rối loạn hệ thần kinh tự chủ ở cùng bên xuất hiện cơn đau, điển hình như đỏ mắt, sụp mí mắt, chảy nước mắt và nước mũi… Tùy vào từng loại đau đầu não tự trị sinh ba, mỗi cơn đau có cường độ và tần suất xuất hiện khác nhau.

Đau đầu nguyên phát có nguy hiểm không?

Nguyên nhân gây đau đầu nguyên phát không xuất phát từ bệnh lý, do đó tình trạng này thường không đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Đa phần các cơn đau sớm kết thúc trong thời gian ngắn nếu người bệnh nghỉ ngơi và thư giãn, dùng thuốc hỗ trợ giảm triệu chứng đúng cách.

Tuy nhiên, nếu không sớm có biện pháp cải thiện, những cơn đau đầu nguyên phát có thể làm suy giảm chất lượng sống của người bệnh một cách đáng kể. Chẳng hạn như làm suy giảm chất lượng giấc ngủ, khiến người bệnh chán ăn, thường xuyên mệt mỏi… ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu suất học tập, làm việc.

Mặc dù đau đầu nguyên phát thường không nguy hiểm, tuy nhiên người bệnh rất khó phân biệt chúng với cơn đau đầu do bệnh lý. Do đó, để xác định được tình trạng đau đầu kéo dài có phải là dấu hiệu cảnh báo những tổn thương hoặc bệnh lý nguy hiểm hay không, người bệnh cần sớm đến bệnh viện thăm khám.

Cách chẩn đoán đau đầu nguyên phát

Để chẩn đoán chính xác tình trạng đau đầu, người bệnh có thể phải trải qua quá trình chẩn đoán lâm sàng và thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng, cụ thể như sau:

1. Chẩn đoán lâm sàng

Ở quá trình chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ hỏi người bệnh về tiền sử đau đầu trong gia đình cùng với các đặc điểm cụ thể của cơn đau, bao gồm cường độ đau, tần suất xuất hiện, mỗi cơn đau kéo dài trong bao lâu…

Ngoài ra, các câu hỏi để tìm hiểu về yếu tố có thể kích hoạt cơn đau đầu nguyên phát cũng được đặt ra trong quá trình chẩn đoán lâm sàng, ví dụ như lượng tiêu thụ bia, rượu, caffeine là bao nhiêu; chế độ nghỉ ngơi, ăn uống hàng ngày như thế nào; người bệnh có đang trải qua sự kiện đau buồn nào không…

Bên cạnh việc mô tả cụ thể các dấu hiệu trên lâm sàng của cơn đau, người bệnh cần cung cấp thêm tiền sử chữa trị đau đầu trước đó (nếu có) cũng như danh sách các loại thuốc điều trị đã và đang sử dụng. Sau đó, bác sĩ tiến hành các bước thăm khám cần thiết khác, bao gồm:

• Thăm khám toàn thân: Đo huyết áp và kiểm tra toàn bộ các cơ quan nội tạng, đặc biệt là hệ tim mạch.
• Thăm khám thần kinh: Để loại trừ nguyên nhân đau đầu đến từ các bệnh lý thần kinh như u não, động kinh, xuất huyết não, bệnh lý về mạch máu não…
• Thăm khám chuyên khoa: Để có thêm cơ sở chẩn đoán tình trạng đau đầu, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh khám mắt, nha khoa, tai mũi họng…

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Một số phương pháp cận lâm sàng giúp bác sĩ có đủ cơ sở chẩn đoán tình trạng đau đầu nguyên phát ở người bệnh, bao gồm:

• Xét nghiệm máu và nước tiểu.
• Chụp x-quang sọ não, cột sống cổ và xoang.
• Chọc dò tủy sống.
• Đo điện não đồ.
• Chụp MRI hoặc chụp CT đầu.
• Chụp động mạch não.

Cách điều trị đau đầu nguyên phát

Điều trị đau đầu bằng cách nào tùy thuộc vào loại đau đầu nguyên phát mà người bệnh mắc phải. Trong đó, việc tìm ra yếu tố gây kích hoạt cơn đau là một trong những khía cạnh quan trọng để làm gia tăng hiệu quả chữa trị. Dựa vào các yếu tố kích hoạt được xác định, bác sĩ có thể đề ra cách điều trị phù hợp. Một số cách điều trị đau đầu gồm có:

1. Sử dụng thuốc điều trị

• Thuốc không cần kê đơn: Phần lớn chứng đau đầu nguyên phát đáp ứng tốt với các loại thuốc giảm đau không cần kê đơn, điển hình như Ibuprofen (Advil), Acetaminophen (Tylenol), Aspirin. Lưu ý, việc lạm dụng các loại thuốc này có thể khiến người bệnh bị đau đầu mạn tính. Do đó, tốt nhất khi dùng bất kỳ loại thuốc nào người bệnh nên tuân thủ theo hướng dẫn của nhà sản xuất ghi trên bao bì hoặc tư vấn bác sĩ chuyên khoa.
• Thuốc theo toa: Người bệnh cần được điều trị bằng thuốc theo toa của bác sĩ nếu tình trạng đau đầu đã tiến triển nặng. Thuốc Sumatriptan có thể được bác sĩ kê đơn để kiểm soát chứng đau nửa đầu. Bên cạnh đó, một số loại thuốc khác giúp chữa trị hoặc phòng ngừa chứng đau nửa đầu từng cụm hoặc mạn tính có thể được bác sĩ chỉ định, bao gồm thuốc chẹn beta (Propranolol, Atenolol), Methysergide maleate, Verapamil, Amitriptyline, Dihydroergotamine…

2. Phương pháp điều trị đau đầu nguyên phát thay thế

• Phản hồi sinh học (Biofeedback): Kỹ thuật này có thể giúp người bệnh kiểm soát hiệu quả các chức năng sinh lý trong cơ thể, từ đó làm giảm tình trạng đau đầu mà không cần dùng thuốc điều trị.
• Châm cứu: Theo đông y, liệu pháp châm cứu vào huyệt đạo trên cơ thể có thể làm giải tỏa căng thẳng và giảm đau đầu hữu hiệu. Người bệnh nên thực hiện việc này tại cơ sở đông y và bởi chuyên gia đông y có kinh nghiệm, chuyên môn.
• Liệu pháp hành vi nhận thức: Phương pháp trị liệu tâm lý này có thể giúp người bệnh kiểm soát tốt những yếu tố gây căng thẳng trong cuộc sống. Liệu pháp hành vi nhận thức đã được chứng minh mang lại hiệu quả cải thiện các vấn đề về tâm thần tương đương/tốt hơn việc sử dụng thuốc điều trị.
• Ngồi thiền: Thiền định giúp cơ thể giải tỏa căng thẳng, cải thiện chất lượng giấc ngủ, kiểm soát cơn đau đầu hiệu quả.
• Liệu pháp nhiệt/lạnh: Để cải thiện tình trạng đau đầu nguyên phát, người bệnh có thể chườm ấm hoặc chườm lạnh trong khoảng 5 – 10 phút với tần suất khoảng 5 lần/ngày. Lưu ý, bạn hãy luôn kiểm tra nhiệt độ túi chườm trước khi thực hiện để hạn chế nguy cơ bị bỏng nóng hoặc bỏng lạnh.

Đau đầu nguyên phát thường diễn ra ở mức độ nhẹ và người bệnh có thể kiểm soát chúng bằng cách sử dụng thuốc hoặc liệu pháp thay thế khác. Tuy nhiên, khi các cơn đau đầu không thuyên giảm người bệnh cần sớm đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám và kiểm tra.

Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là cơ sở y tế uy tín, cung cấp dịch vụ khám chữa trị các bệnh lý thần kinh trong đó có đau đầu. Trung tâm quy tụ đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, ứng dụng máy móc hiện đại như hệ thống chụp cộng hưởng từ MAGNETOM Amira 1,5 – 3 Tesla với công nghệ BioMatrix, máy điện não vi tính EEG-1200K, hệ thống xét nghiệm hiện đại hàng đầu… hỗ trợ tích cực cho quá trình thăm khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý thần kinh.

Cách phòng ngừa, hạn chế đau đầu nguyên phát

Một số biện pháp có thể giúp bạn phòng ngừa đau đầu nguyên phát hiệu quả, bao gồm:

• Quản lý căng thẳng: Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây căng thẳng như tiếng ồn, ánh sáng mạnh, bia rượu, đồ uống chứa caffeine… Đồng thời, bạn nên thiết lập thời gian nghỉ ngơi hợp lý, chẳng hạn như nghỉ ngơi 5 phút sau khi làm việc/học tập 1 giờ, uống nước ấm và ngồi thiền 10 phút sau khi thức dậy…
• Áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học: Ăn uống điều độ, ưu tiên chọn thực phẩm tươi mới, giàu chất dinh dưỡng. Đặc biệt, bạn không nên bỏ bữa, hạn chế dùng các loại thực phẩm có nhiều cholesterol, chất béo bão hòa. Bạn có thể chủ động bổ sung các hoạt chất thiên nhiên từ Ginkgo Biloba (bạch quả) và Blueberry (việt quất) để điều hòa máu não, ngăn ngừa hoặc cải thiện chứng đau đầu.
• Uống đủ nước: Nên uống đủ 1.5 – 2 lít nước/ngày bởi vì hiện tượng mất nước có thể tạo điều kiện cho những cơn đau đầu nguyên phát xuất hiện.
• Cải thiện chất lượng giấc ngủ: Thường xuyên thức khuya, ngủ không đủ giấc, ngủ chập chờn… là một trong những yếu tố góp phần gây đau đầu. Vì vậy, ngủ đủ giấc (khoảng 7 – 8 giờ mỗi đêm) có thể giúp bạn hạn chế gặp tình trạng căng thẳng, mệt mỏi, giảm bớt nguy cơ bị đau đầu.
• Rèn luyện thể chất: Thường xuyên tập thể dục tối thiểu 3 lần/tuần, mỗi lần tối thiểu 30 phút có thể làm giảm căng thẳng, phòng ngừa chứng đau đầu và nâng cao sức khỏe tổng thể.

Để đặt lịch thăm khám, tư vấn các vấn đề về sức khỏe tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, đau đầu nguyên phát có thể sớm được cải thiện nếu người bệnh có chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý và tránh tiếp xúc với yếu tố kích hoạt cơn đau. Tuy nhiên, để hạn chế nguy cơ bệnh tiến triển thành mạn tính, khi bị đau đầu kéo dài người bệnh cần sớm đến bệnh viện thăm khám, điều trị kịp thời.