“Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý” #hãycùngtìmhiểurõnhất

Vòng thắt mạch máu là một dị tật bẩm sinh liên quan đến động mạch chủ hoặc động mạch phổi. Động mạch chủ là động mạch chính mang máu từ tim đến cơ thể. Khi đó, động mạch chủ hoặc một nhánh động mạch phổi quấn quanh khí quản (đường thở), thực quản (ống dẫn thức ăn xuống dạ dày) gây ra các vấn đề về hô hấp hoặc tiêu hóa.

Bài viết được tư vấn bởi ThS.BS. Vũ Quốc Anh Thy – Trung tâm Tim mạch BVĐK Tâm Anh TP. HCM.

Vòng thắt mạch máu là gì?

Vòng thắt mạch là một dị tật bẩm sinh xảy ra khi động mạch chủ hoặc động mạch phổi hình thành bất thường trong quá trình phát triển của thai nhi. Động mạch chủ là động mạch chính mang máu giàu oxy từ tim đến các cơ quan của cơ thể. Động mạch phổi là động mạch mang máu từ tim đến phổi. Khi động mạch chủ và các nhánh của chúng hoặc động mạch phổi vòng quanh khí quản, thực quản hoặc cả hai sẽ gây nên bệnh vòng mạch.

Khí quản là ống dẫn không khí đến và đi từ phổi, vòng mạch có thể gây ra các vấn đề về hô hấp như khò khè, thở rít, viêm phổi tái phát nhiều lần. Thực quản là ống dẫn thức ăn và chất lỏng từ miệng đến dạ dày. Vì vậy, vòng mạch cũng có thể gây ra các vấn đề về hệ tiêu hóa như nuốt nghẹn, ói. (1)

Các loại vòng thắt mạch máu thường gặp

Vòng thắt mạch máu có thể hình thành nhiều loại khác nhau, sau đây là các loại thường gặp:

1. Cung động mạch chủ đôi

Trong bào thai, cung động mạch chủ hình thành và chia thành hai vòng cung, bao quanh và chèn ép khí quản, thực quản của trẻ. Các vòng cung này sau đó hợp lại thành động mạch chủ xuống hoặc một bên cung bị teo đi thành dải xơ, một bên cung đi xuống thành động mạch chủ xuống.

2. Cung động mạch chủ quay phải + bất thường xuất phát động mạch dưới đòn trái hoặc cung động mạch chủ quay trái + bất thường xuất phát động mạch dưới đòn phải

Động mạch chủ hình thành bất thường, nằm ở bên phải khí quản của trẻ thay vì bên trái. Động mạch chủ thường sẽ chia ra ba nhánh mạch máu nuôi vùng đầu và 2 tay. Khi một nhánh xuất phát bất thường và đi qua phía sau thực quản, khí quản cùng với ống động mạch sẽ bao quanh, tạo thành vòng mạch. Những mạch máu này có thể thắt chặt khí quản, thực quản của trẻ.

3. Vòng động mạch phổi

Động mạch phổi trái xuất phát bất thường từ động mạch phổi phải thay vì xuất phát từ thân động mạch phổi, sau đó đi ra sau khí quản, ở giữa khí quản và thực quản, do đó gây chèn ép mặt sau khí quản, mặt trước thực quản.

Vòng thắt mạch máu phổ biến như thế nào?

Vòng thắt mạch máu rất hiếm, chỉ xảy ra ở ít hơn 1% trẻ sơ sinh. Vòng mạch máu chỉ chiếm khoảng 1% – 3% trong số tất cả các khuyết tật tim bẩm sinh ở trẻ. (2)

Nguyên nhân dẫn đến vòng thắt mạch máu

Vòng thắt mạch máu là một dị tật bẩm sinh xuất hiện trong quá trình phát triển của bào thai, vẫn chưa tìm được nguyên nhân cụ thể. Thông thường, đến cuối tháng thứ hai của thai kỳ các vòng cung động mạch chủ sẽ biến mất nhưng ở dị tật này một số vòng cung vẫn còn tồn tại gây ra dị tật vòng mạch máu.

Triệu chứng vòng thắt mạch máu

Vòng thắt mạch máu có thể không gây ra triệu chứng với một số trường hợp hoặc đôi khi các triệu chứng không được phát hiện cho đến khi trẻ trưởng thành. Các triệu chứng phổ biến của vòng mạch máu có thể bao gồm:

• Ho: Ho dai dẳng, đặc biệt là khi nằm xuống hoặc sau khi ăn.
• Nhiễm trùng đường hô hấp: Các nhiễm trùng đường hô hấp tái diễn có thể gặp như viêm phế quản hoặc viêm phổi.
• Thở khò khè, thở rít: Thường xuyên bị khó thở, khò khè hoặc thở rít.
• Khó ăn và nuốt: Trẻ gặp khó khăn khi ăn uống, có cảm giác như nghẹn hoặc không nuốt trôi.
• Chậm lớn: Trẻ tăng trưởng chậm, không phát triển như bình thường.
• Nôn mửa: Nôn mửa thường xuyên, đặc biệt là sau khi ăn.
• Trào ngược dạ dày thực quản: Bị trào ngược dạ dày thực quản, bao gồm ợ nóng và nôn mửa.
• Da xanh tím: Da xanh tím, đặc biệt là ở môi và ngón tay, do thiếu oxy.

Một số trẻ sinh ra có vòng thắt mạch máu có thể kèm theo các vấn đề tim bẩm sinh khác. Triệu chứng cụ thể còn phụ thuộc vào các vấn đề tim mạch đi kèm.

Vòng thắt mạch máu có nguy hiểm không?

Vòng thắt mạch máu là dị tật bẩm sinh hiếm gặp tuy nhiên bệnh có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng như đột tử, tổn thương lên khí quản, phế quản… Vì vậy khi trẻ có những dấu hiệu như khò khè kéo dài, biểu hiện dưới dạng viêm đường hô hấp tái phát, nuốt nghẹn, chậm lớn… Phụ huynh cần đưa trẻ đi thăm khám để xác định nguyên nhân gây bệnh và loại trừ các bệnh cảnh có triệu chứng tương tự.

Tùy trường hợp trẻ bị vòng thắt mạch máu sẽ có chỉ định điều trị khác nhau. Đặc biệt những trường hợp có chèn ép khí phế quản gây suy hô hấp, cần được phẫu thuật để giải phóng chèn ép khí phế quản kịp thời, càng sớm càng tốt.

Phương pháp chẩn đoán vòng thắt mạch máu

Vòng thắt mạch máu rất dễ nhầm lẫn với các bệnh lý liên quan đến hệ hô hấp và tiêu hóa, do đó cần được chẩn đoán chính xác. Một số phương pháp có thể sử dụng để chẩn đoán vòng mạch máu bao gồm:

1. X-quang ngực

Chụp X-quang ngực cung cấp hình ảnh các cấu trúc trong lồng ngực, xác định những bất thường về cấu trúc tim nếu có, hoặc những tổn thương phổi đi kèm. Đây thường là phương pháp đầu tiên được thực hiện trong quá trình chẩn đoán.

2. Chụp CT ngực có cản quang dựng hình mạch máu và đường thở

Chụp CT khảo sát được hình ảnh các cấu trúc bên trong cơ thể trẻ bao gồm tim, khí quản và thực quản, mạch máu xung quanh. Đây là xét nghiệm có giá trị chẩn đoán xác định bệnh lý vòng mạch.

3. Siêu âm tim

Siêu âm tim khảo sát hình ảnh động của tim và động mạch chủ của trẻ, giúp phát hiện các bất thường của tim và mạch máu.

4. Chụp thực quản (nuốt bari)

Phương pháp này liên quan đến việc nuốt một chất gọi là bari. Chụp X-quang cho thấy quá trình bari di chuyển qua thực quản. Chụp thực quản có thể xác định vị trí hẹp thực quản do vòng mạch máu đè vào gây ra.

5. Nội soi phế quản

Nội soi phế quản sử dụng một ống mềm có gắn camera phía trước để đưa vào đường hô hấp thông qua đường mũi hoặc miệng. Với kỹ thuật này bác sĩ có thể kiểm tra tình trạng bên trong lòng khí phế quản, xác định vị trí hẹp là do chèn ép từ bên ngoài (vòng mạch chèn vào) hay do hẹp cố định bởi cấu trúc vòng sụn khí phế quản bất thường.

Dị tật vòng thắt mạch máu được điều trị như thế nào?

Việc điều trị các dị tật tim bẩm sinh ở trẻ em phụ thuộc vào vấn đề tim cụ thể và mức độ nghiêm trọng của chúng. Dị tật này không thể điều trị bằng thuốc. Biện pháp điều trị vòng thắt mạch máu duy nhất là phẫu thuật.

1. Điều trị bằng phẫu thuật

Nếu trẻ có dị tật vòng thắt mạch máu nghiêm trọng hoặc xuất hiện các biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe, trẻ có thể cần thực hiện một số thủ thuật hoặc phẫu thuật như sau:

• Phẫu thuật tim: Trẻ có thể cần thực hiện phẫu thuật tim hở hoặc phẫu thuật tim xâm lấn tối thiểu để sửa chữa dị tật tim bẩm sinh. Loại phẫu thuật tim phụ thuộc vào tình trạng và mức độ dị tật ở trẻ.
• Phẫu thuật giải phóng chèn ép khí phế quản: Có thể phẫu thuật nội soi hoặc phẫu thuật mở ngực tùy loại vòng mạch. Bác sĩ phẫu thuật sẽ cắt bỏ dây chằng động mạch hoặc cắt nối mạch máu hoặc khâu treo động mạch chủ ra phía trước để giải phóng khí phế quản khỏi chèn ép.
• Phẫu thuật sửa chữa khí quản: Trong trường hợp có hẹp khí quản cố định.

Biện pháp chăm sóc người bệnh vòng thắt mạch máu

Dưới đây là một số biện pháp giúp chăm sóc người bệnh vòng thắt mạch máu, đặc biệt là ở trẻ em:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh: Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng, hạn chế muối và chất béo để kiểm soát huyết áp và giảm gánh nặng cho tim.
• Quản lý và theo dõi triệu chứng: Thường xuyên theo dõi các biểu hiện bất thường nhất là ở trẻ. Đặc biệt là các dấu hiệu liên quan đến hô hấp và tiêu hóa ở người mắc bệnh vòng thắt mạch máu.
• Hạn chế thể thao và vận động mạnh: Một số người bị khuyết tật tim bẩm sinh có thể cần phải giảm tập thể dục hoặc các hoạt động thể thao. Tuy nhiên, một số trẻ bị tim bẩm sinh vẫn có thể tham gia các hoạt động bình thường, do đó hãy trao đổi với bác sĩ về các môn thể thao hạn chế hoạt động.
• Thực hiện tái khám định kỳ: Thường xuyên thăm khám đúng hẹn để bác sĩ nhận biết những dấu hiệu bất thường và có phương pháp điều trị kịp thời. Ngoài ra, bệnh nhân đang điều trị vòng mạch máu cũng cần được theo dõi tiến triển của bệnh và có thể thay đổi phương pháp điều trị nếu cần. (3)

Chăm sóc toàn diện cho người bệnh vòng thắt mạch máu cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bệnh nhân, gia đình và đội ngũ y tế để đạt được kết quả tốt nhất trong việc quản lý và điều trị bệnh.

Câu hỏi thường gặp về vòng thắt mạch máu

1. Có thể phòng ngừa vòng thắt mạch máu được không?

Vòng thắt mạch máu là một dị tật tim bẩm sinh không thể phòng ngừa, do không tìm được nguyên nhân khiến các vòng mạch máu hình thành trong quá trình thai nhi phát triển.

2. Người bị vòng thắt mạch máu sống được bao lâu?

Người bị vòng thắt mạch máu nếu không xuất hiện triệu chứng (không bị chèn ép khí quản, thực quản) có thể sống với tuổi thọ bình thường. Những người được phẫu thuật vòng mạch thành công có thể hồi phục và sống bình thường sau khi điều trị.

3. Khi nào nên gặp bác sĩ?

Người bệnh cần gặp bác sĩ khi xuất hiện các triệu chứng liên quan đến hệ hô hấp như ho kéo dài, khó thở, thở khò khè và da xanh xao hoặc các triệu chứng liên quan đến tiêu hóa bao gồm khó ăn, khó nuốt, nôn mửa, mắc nghẹn, trào ngược dạ dày hoặc không phát triển bình thường (không tăng cân ở trẻ).

Việc kiểm tra sức khỏe thường xuyên cùng chuyên gia có thể giúp người bệnh nắm bắt được những thay đổi tiềm ẩn trong cơ thể, từ đó có phương án phòng ngừa và điều trị hiệu quả nhất.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin sau:

Vòng thắt mạch máu là sự hình thành bất thường của động mạch chủ, động mạch phổi chèn ép lên khí quản, thực quản hoặc cả hai. Người bệnh có dị tật vòng mạch máu gây chèn ép nghiêm trọng dẫn đến suy hô hấp, nhiễm trùng hô hấp tái phát nhiều lần cần được phẫu thuật sớm.