Nguyên nhân, triệu chứng, phòng ngừa

Trào ngược dạ dày gây ho chiếm hơn 25% các trường hợp ho mạn tính nhưng lại dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác nên thường bị bỏ qua. Bệnh để lâu không điều trị có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng, gây suy giảm chất lượng sống.

Trào ngược dạ dày gây ho là gì?

Bệnh trào ngược dạ dày, thực quản (tên tiếng Anh là GERD – viết tắt Gastroesophageal reflux disease), là một rối loạn tiêu hóa, bắt nguồn từ cơ thắt thực quản dưới (là một vòng cơ ở ranh giới thực quản và dạ dày). Theo sinh lý vận động của hệ tiêu hóa trên, khi có thức ăn đưa vào, cơ thắt thực quản dưới sẽ mở ra để đưa thức ăn từ thực quản đi tới dạ dày và đóng lại. Sự co thắt đóng mở của cơ thắt thực quản dưới giúp thức ăn, dịch dạ dày không bị chuyển ngược lên thực quản.

Khi cơ thắt thực quản dưới không đóng kín sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho dịch dạ dày trào lên thực quản gây ra tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản. Ho là một trong những triệu chứng của trào ngược dạ dày thực quản. Ngoài triệu chứng ho, người bệnh có thể kèm theo triệu chứng nóng rát ở ngực, ợ chua sau khi ăn hoặc vào ban đêm. Tình trạng chướng bụng, khó tiêu, đau ngực, khó nuốt, viêm thanh quản, rối loạn giấc ngủ… cũng có thể xảy ra. Tuy nhiên đôi khi ho là triệu chứng duy nhất, nên người bệnh thường đến thăm khám tại chuyên khoa Hô hấp hoặc Tai mũi họng trước khi được chuyển đến chuyên khoa Tiêu hóa. Ở mức độ nghiêm trọng, trào ngược dạ dày có thể gây ra các vấn đề về hô hấp như khởi phát cơn hen, hoặc các vấn đề răng miệng như viêm lưỡi, mòn men răng.

Nguyên nhân khiến trào ngược dạ dày gây ho

Ho là phản xạ tự nhiên của cơ thể để bảo vệ đường thở khi có sự gia tăng acid từ dạ dày lên thực quản. Khi dịch trào ngược di chuyển lên và ra khỏi thực quản, sẽ kích thích các đám rối thần kinh ở vùng thực quản và hầu họng, gây ra phản xạ ho. Nếu không điều trị kịp thời, tiếp xúc acid bất thường ở vùng thực quản, hầu họng có thể gây ra tình trạng viêm mạn tính, dẫn đến khàn tiếng, mắc nghẹn ở cổ, viêm họng hoặc viêm amidan kéo dài. (1)

Triệu chứng ho do trào ngược dạ dày

Bên cạnh những cơn ho dai dẳng do trào ngược dạ dày, người bệnh còn có triệu chứng ợ hơi, ợ chua, đắng miệng, nóng rát ở miệng, chua ở cuống họng, khàn tiếng, khó nuốt. Những triệu chứng này ban đầu có thể chỉ xuất hiện sau khi ăn no hoặc khi quá đói, tuy nhiên nếu không điều trị kịp thời có thể xuất hiện liên tục trong ngày và thường tăng lên về đêm hoặc khi ăn các thức ăn cay chua, nhiều dầu mỡ.

Một số triệu chứng kèm theo của chứng trào ngược dạ dày:

• Đau ngực hoặc ợ chua
• Khó nuốt
• Ợ nóng
• Buồn nôn và nôn
• Cảm giác như có khối nghẹn ở cổ họng
• Ho kéo dài
• Viêm thanh quản hoặc khàn giọng
• Hôi miệng
• Các vấn đề về giấc ngủ

Chẩn đoán trào ngược dạ dày gây ho

Để chẩn đoán chứng trào ngược dạ dày gây ho, bên cạnh khai thác tiền sử bệnh, các triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh chụp X-quang phổi hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT) phổi để loại trừ các bệnh lý hô hấp hay thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng như: (2)

1. Đo pH, trở kháng thực quản 24h

Đây là tiêu chuẩn chẩn đoán hàng đầu trong việc xác định tình trạng trào ngược dạ dày thực quản. Công cụ này giúp xác định chính xác trào ngược acid, acid yếu, kiềm dựa trên số cơn trào ngược acid lên hầu họng trong 24 giờ.

2. Đo áp lực như động thực quản độ phân giải cao HRM

Phương pháp này được sử dụng các cảm biến áp lực chuyên dụng để đo áp lực trong thực quản. Nhờ đó, sẽ xác định được các rối loạn nhu động thực quản, cũng như chức năng cơ thắt thực quản trên, dưới để hỗ trợ chẩn đoán bệnh, loại trừ các rối loạn nhu động nặng kèm theo.

3. Chụp X-quang thực quản

Phương pháp được bác sĩ chỉ định khi nghi ngờ người bệnh trào ngược dạ dày bị biến chứng teo hẹp, loét thực quản hoặc thoát vị hoành.

4. Nội soi thực quản dạ dày tá tràng

Kỹ thuật này được áp dụng để chẩn đoán mức độ viêm loét và hẹp thực quản. Qua hình ảnh nội soi, bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng các vết xước trên niêm mạc bao gồm độ dài, phạm vi… để biết được mức độ tổn thương của thực quản. Nhiều trường hợp trào ngược dạ dày thực quản không gây viêm, nội soi tiêu hóa trên giúp bác sĩ phân loại để đưa hướng điều trị phù hợp. Ngoài kiểm tra thực quản, bác sĩ nội soi sẽ đánh giá tình trạng viêm loét, xuất huyết dạ dày kèm theo và thực hiện xét nghiệm urease nhanh trong lúc nội soi để phát hiện nhiễm vi trùng Helicobacter pylori kèm theo.

Biến chứng trào ngược dạ dày gây ho

Trào ngược dạ dày gây ho lâu ngày không được điều trị có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm liên quan đến thực quản bao gồm: (3)

• Ho mãn tính: Ho do trào ngược nếu không được chẩn đoán và điều trị có thể tiến triển thành ho mãn tính, ho ra máu. Nếu ho trở thành mạn tính, việc điều trị dứt điểm sẽ rất khó khăn.
• Viêm, loét thực quản: Kích ứng và viêm do acid dạ dày trào lên diễn ra lâu ngày gây ăn mòn niêm mạc thực quản, viêm loét. Những triệu chứng đặc trưng như khó nuốt, đau ngực, ăn không ngon miệng, đau sau xương ức khi ăn uống…
• Hẹp thực quản: Biến chứng này xảy ra khi lớp niêm mạc thực quản tiếp xúc nhiều lần với acid dạ dày, gây trợt loét, đau rát cổ. Lâu ngày, các vết loét sẽ phát triển thành mô sẹo, làm hẹp thành thực quản, dẫn đến khó nuốt, cảm thấy vướng nghẹn ở cổ, đau tức ngực.
• Các vấn đề về hô hấp: Acid trào ngược lên đường hô hấp sẽ gây viêm họng, viêm mũi xoang, viêm phế quản, viêm phổi, gây khó thở, bệnh hen suyễn… Người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng như chảy nước mũi sau, ho, khò khè, khàn giọng…
• Barrett thực quản (tiền ung thư thực quản): Đây là biến chứng nguy hiểm, thường gặp ở khoảng 10% người bị trào ngược dạ dày mạn tính. Acid trào ngược làm thay đổi các tế bào biểu mô thực quản, các tế bào này dày và đỏ lên, tăng nguy cơ mắc ung thư thực quản. Người bệnh thường xuất hiện các triệu chứng như ợ nóng, khó nuốt khi ăn, đau ngực… Tuy nhiên, nhiều trường hợp không có triệu chứng, được phát hiện tình cờ qua nội soi và sinh thiết.
• Ung thư thực quản: Đây là bệnh hiếm gặp và có liên quan đến bệnh thực quản Barrett. Biến chứng này thường gặp ở người trên 50 tuổi, thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Khi bệnh tiến triển nặng, các triệu chứng có thể xuất hiện như nôn ra máu, tiêu phân đen, đau sau xương ức, khàn tiếng, sụt cân không rõ nguyên nhân.

Điều trị ho do trào ngược dạ dày

Tùy theo mức độ bệnh mà bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị phù hợp, bao gồm:

1. Thay đổi lối sống

Điều trị trào ngược dạ dày gây ho, trước tiên, người bệnh cần thay đổi lối sống, phòng ngừa từ các yếu tố nguy cơ gây trào ngược như:

• Chia nhỏ bữa ăn (4-5 bữa mỗi ngày), nên ăn chậm, nhai kỹ.
• Hạn chế ăn các loại thực phẩm và đồ uống kích thích acid như đồ ăn cay, cam quýt và cà phê; đồ ăn nhiều dầu mỡ; thức ăn nhanh; nước uống có ga.
• Không nên nằm trong khoảng hai giờ sau khi ăn.
• Nên gối cao đầu khi ngủ, có thể nằm nghiêng về phía bên trái.
• Duy trì vận động nhẹ nhàng 30 phút mỗi ngày.
• Duy trì cân nặng hợp lý.
• Từ bỏ hút thuốc lá.
• Tránh uống rượu.
• Không đeo thắt lưng hoặc quần áo quá chật và bó sát quanh eo.
• Cần cân đối thời gian làm việc, nghỉ ngơi hợp lý, kiểm soát stress, giữ tinh thần thoải mái, vui vẻ.

2. Điều trị bằng thuốc

Trường hợp ho nhiều, bên cạnh điều chỉnh lối sống, người bệnh sẽ kết hợp dùng thuốc như:

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI) giúp giảm acid dạ dày được xem là thuốc lựa chọn hàng đầu trong điều trị và kiểm soát bệnh.
• Các loại thuốc trung hòa acid không kê đơn để giúp giảm triệu chứng như Mylanta (nhôm hydroxit, magie hydroxit, canxi cacbonat), Tums (canxi cacbonat)…
• Thuốc kháng Histamin cũng có tác dụng làm giảm acid dạ dày và cải thiện triệu chứng trào ngược acid. Tuy nhiên, thuốc này không có khả năng phục hồi những tổn thương ở thực quản.

3. Điều trị bằng phẫu thuật

Những trường hợp bị trào ngược dạ dày không đáp ứng với thuốc, gây nghiêm trọng gây ra các biến chứng nguy hiểm khó nuốt, bác sĩ có thể cân nhắc can thiệp phẫu thuật kịp thời để tránh biến chứng nguy hiểm về sau.

Cách phòng ngừa ho do trào ngược dạ dày

Để phòng ngừa chứng trào ngược gây ho, cần phòng ngừa các yếu tố nguy cơ bao gồm:

• Nên chia bữa ăn trong ngày, không nên ăn quá no
• Tránh ăn nhiều vào buổi tối
• Hạn chế ăn các loại thực phẩm khiến triệu chứng trào ngược trở nên nghiêm trọng hơn, như chocolate, nước ép cam quýt, trái cây, bạc hà, cà chua, tỏi, hành, đồ ăn chiên nướng…
• Hạn chế uống rượu bia, cà phê, đồ uống có gas
• Từ bỏ thói quen hút thuốc lá
• Duy trì chế độ dinh dưỡng, vận động khoa học, cân nặng ổn định, tránh tình trạng thừa cân, béo phì.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi uống các loại thuốc giảm đau, kháng viêm.
• Kiểm soát căng thẳng bằng bằng cách cân đối công việc, nghỉ ngơi, nên tham gia các câu lạc bộ, đi du lịch, đọc sách…

Thắc mắc hay gặp về ho do trào ngược dạ dày

Dưới đây là một số thắc mắc thường gặp và giải đáp về tình trạng ho do trào ngược dạ dày:

1. Ho do trào ngược dạ dày nên uống gì?

Ngoài ho, trào ngược dạ dày thực quản còn gây ra triệu chứng ợ hơi, buồn nôn, đau họng, thậm chí hơi thở có mùi… Uống gì để giảm triệu chứng trào ngược dạ dày là vấn đề quan tâm của nhiều người. Một số thức uống giúp làm giảm dịu dạ dày, cải thiện hệ tiêu hóa, hạn chế tình trạng trào ngược nặng thêm:

• Một số loại trà: trà gừng, trà thảo mộc (trà cam thảo, trà hoa cúc), tuy nhiên không nên pha trà quá đặc
• Sữa tách béo, sữa hạt
• Nước lọc

Bên cạnh đó, người bị trào ngược dạ dày cần hạn chế rượu bia, cà phê, nước uống có ga, thức uống có chocolate, nước ép trái cây họ cam quýt.

2. Ho do trào ngược dạ dày nên ăn gì?

Người bị trào ngược dạ dày gây ho cần lưu ý trong việc lựa chọn thực phẩm cũng như cách chế biến, vì một số thức ăn có thể làm giảm trương lực của cơ thắt thực quản dưới. Hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ (thức ăn chiên xào) vì sử dụng nhiều chất béo làm chậm quá trình tiêu hóa, tăng nguy cơ trào ngược. Nên ưu tiên thực phẩm giàu chất chống oxy hóa và khoáng chất như rau xanh củ quả tươi luộc, hấp.

Tuy nhiên, cần lưu ý với một số loại trái cây có hàm lượng acid cao có thể làm nặng hơn quá trình trào ngược như cam, chanh, bưởi, cóc, me, cà chua… Nên dùng trái cây cách xa bữa ăn. Dùng ngay sau bữa ăn có thể xảy ra hiện tượng lên men ở ruột, làm gia tăng trào ngược acid lên thực quản.

Một số thức ăn người ho do trào ngược dạ dày nên dùng:

• Bánh mì, bột yến mạch
• Rau xanh
• Các loại đậu
• Các loại đạm dễ tiêu: đậu hủ, lòng trắng trứng, thịt heo nạc, cá
• Nghệ mật ong

3. Trào ngược dạ dày gây ho có nguy hiểm không?

Trào ngược dạ dày gây ho không nguy hiểm nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, tuy nhiên những cơn ho dai dẳng nếu không điều trị có thể diễn tiến mạn tính và ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng sống. Ngoài ra, nếu không điều trị hiệu quả, trào ngược dạ dày gây ho có thể gây ra những biến chứng nặng như viêm loét thực quản, hẹp thực quản, barrett thực quản và thậm chí là ung thư thực quản.

4. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh bị chứng trào ngược dạ dày cần thăm khám nếu có gặp biểu hiện sau:

• Cơn ho kéo dài hơn hai tuần
• Bị ợ nóng hai lần trở lên một tuần
• Đã uống thuốc nhưng các triệu chứng không cải thiện
• Ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ
• Sụt cân không rõ nguyên nhân hoặc giảm cảm giác thèm ăn
• Gặp khó khăn khi nuốt hoặc cảm thấy đau khi nuốt
• Chứng ợ nóng đi kèm với buồn nôn hoặc nôn
• Thở khò khè hoặc khàn giọng mà không thuyên giảm
• Các triệu chứng trào ngược cản trở hoạt động hàng ngày

Nếu gặp tình trạng ho kéo dài rất có thể nghĩ đến nguyên nhân trào ngược dạ dày. Lúc này, người bệnh cần theo dõi triệu chứng, thăm khám và điều trị đúng cách. Bên cạnh đó, cần xây dựng lối sống khoa học, cân đối dinh dưỡng… để phòng ngừa và cải thiện bệnh. Hy vọng những thông tin hữu ích trong bài viết này sẽ giúp mọi người cách nhìn toàn diện về bệnh lý chứng trào ngược dạ dày gây ho để có cách chăm sóc sức khỏe tốt hơn.