Tết Chay Khỏe Mạnh: Bí Quyết Thực Đơn Đón Xuân Cho Người Tiểu Đường!

Tết Chay Khỏe Mạnh: Bí Quyết Thực Đơn Đón Xuân Cho Người Tiểu Đường!

Ước tính 2% dân số thế giới không ăn thịt hoặc cá (1). Ngày nay, xu hướng ăn chay không chỉ xuất phát từ tín ngưỡng, văn hóa mà còn vì lý do sức khỏe, tình yêu động vật, bảo vệ môi trường hay đơn giản là khẩu vị. Tuy nhiên, người bị tiểu đường ăn chay liệu có an toàn? Mâm cơm Tết chay dành cho người tiểu đường cần chuẩn bị những món gì để vừa ngon miệng, vừa kiểm soát đường huyết hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp chi tiết những thắc mắc này.

*

#TetChayKhoeManh #TieuDungAnChay #ThucDonTetChay #KiểmSoátĐườngHuyết #AnToanTetNguyenDan #MonAnChay #SucKhoeTieuDung #ChếĐộĂnUống #TếtNgonKhỏe

Ước tính 2% dân số thế giới không ăn thịt hoặc cá (1). Ngày nay, nhiều người ăn chay ngoài vấn đề tôn giáo, văn hóa… còn do muốn cải thiện sức khỏe, yêu động vật, bảo vệ môi trường hoặc không thích mùi vị của thịt cá. Vậy với người tiểu đường ăn chay có được không? Thực đơn chay cho người tiểu đường an tâm đón Tết nên có những món nào? Chi tiết sẽ được giải đáp ngay sau đây!

Ăn chay có những dạng nào?
Một người ăn chay nếu không ăn thịt động vật. Thế nhưng, hiện nay chế độ ăn chay chia theo các hình thức dưới đây phù hợp với những người ăn chay để cải thiện sức khỏe, sở thích cá nhân hơn vấn đề tôn giáo.

Chế độ ăn chay lacto-ovo: bao gồm trứng, sữa, pho mát, bơ, kem chua, kem trong chế độ ăn uống nhưng không ăn thịt có nguồn gốc động vật như cá, thịt bò, gà, vịt, heo.
Chế độ ăn chay lacto: giống chế độ ăn chay lacto-ovo nhưng không ăn trứng.
Chế độ ăn chay trường: ăn các món từ trứng nhưng không ăn các sản phẩm được chế biến từ sữa, pho mát, bơ, kem chua, sữa chua, kem và thịt có nguồn gốc động vật.
Chế độ ăn chay linh hoạt: ăn chủ yếu thực phẩm từ rau củ quả nhưng thỉnh thoảng kết hợp thịt, sản phẩm động vật với một lượng nhỏ, hạn chế thêm đường và thực phẩm chế biến sẵn.
Chế độ ăn chay Pescatarian: chỉ sử dụng cá và không ăn các loại thịt động vật khác như thịt bò, thịt heo, thịt gà… Riêng việc dùng các sản phẩm từ sữa và trứng phụ thuộc vào sở thích cá nhân của mỗi người. Chế độ ăn chay này giúp cơ thể tiếp nhận axit béo omega-3 lành mạnh từ cá, nhất là cá thu, cá hồi.
Chế độ ăn thuần chay: loại trừ tất cả thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt, cá, các sản phẩm từ sữa và trứng. Một số người còn không sử dụng mật ong. Chế độ ít chất dinh dưỡng nên thường được khuyến nghị bổ sung thêm vitamin B12, khoáng chất như sắt, kẽm, chất béo omega-3…

Người tiểu đường ăn chay được không?
Người bệnh tiểu đường có thể ăn chay ngắn ngày và bổ sung các dưỡng chất theo tư vấn của bác sĩ để không rơi vào suy dinh dưỡng. Bởi với chế độ ăn chay chứa nhiều rau củ quả tươi sống, đầy đủ vitamin và chất xơ, bổ sung chất béo tốt từ thực vật, cá, giúp cải thiện nguồn chất béo động vật… sẽ rất tốt cho sức khỏe nhiều người, kể cả người tiểu đường.
Tuy nhiên, người bệnh nên chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp hoặc trung bình (GI dưới

Lợi ích của việc ăn chay đối với người tiểu đường
Với người tiểu đường tuýp 2, việc ăn chay giúp cải thiện nhiều chỉ số quan trọng cho sức khỏe.

Kiểm soát lượng đường trong máu: món chay cho người tiểu đường gồm nhiều loại rau củ quả, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu… vốn chứa nhiều chất xơ giúp ổn định đường huyết. Bởi cơ thể không thể hấp thụ và phân hủy chất xơ nên không tạo ra sự gia tăng đột biến lượng đường trong máu như các loại carbohydrate khác. Điều này không chỉ tốt cho người tiểu đường mà còn giúp cho người bệnh ở giai đoạn tiền tiểu đường ngăn chuyển sang tiểu đường. (2)
Kiểm soát cân nặng: người bệnh tiểu đường không phải ăn mỡ, da động vật (da heo, da gà, da vịt…) góp phần giảm lượng chất béo xấu, vốn gây tăng cân. Trong khi, chất xơ trong rau củ quả giúp người bệnh thấy no nhanh và no lâu; do đó không phải ăn quá nhiều gây tăng cân, đồng thời hạn chế đưa thêm lượng đường vào máu. Chế độ ăn chay toàn thực phẩm thường chứa ít calo, giúp ổn định cân nặng nhưng nếu ăn ít chất xơ sẽ mau thấy đói, nếu không kiểm soát khẩu phần ăn hoặc ăn thực phẩm giàu chất béo như pho mát cũng có thể tăng cân.

Tăng độ nhạy với insulin: có 2 loại chất xơ, hòa tan và không hòa tan. Mỗi loại chất xơ đóng vai trò khác nhau trong cơ thể. Chất xơ hòa tan giúp làm chậm quá trình tiêu hóa, kiểm soát lượng đường và cholesterol trong máu, ngăn hoặc kiểm soát các biến chứng tiểu đường. Chất xơ hòa tan có trong đậu đen, chuối, táo, yến mạch, đậu Hà Lan… Còn chất xơ không hòa tan hỗ trợ độ nhạy insulin và giúp đường ruột đi ngoài đều đặn. Chất xơ không hòa tan có trong bột mì nguyên chất, cám, quả hạch, hạt và vỏ của nhiều loại trái cây và rau quả. Người trưởng thành nên ăn từ 22 – 34 gam chất xơ/ngày và ăn đa dạng thực phẩm để có nhiều nguồn chất xơ khác nhau. Nhờ sự hỗ trợ tăng độ nhạy với insulin nên người bệnh có cơ hội ít dùng thuốc điều trị hơn và hạn chế các biến chứng do tiểu đường gây ra.

Giảm mỡ máu: chế độ ăn chay nhiều chất xơ giúp giảm hấp thụ cholesterol xấu, giảm cả chất béo trung tính (glyceride), tăng chất chống oxy hóa, hạn chế nguy cơ biến chứng tim mạch.

Một số nhược điểm khi người tiểu đường ăn chay
Tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở những người không ăn chay khoảng 7,6% so với nhóm người ăn thuần chay (2,9%), người ăn chay lacto-ovo (3,2%), những người ăn chay pesco (4,8%), những người bán chay (6,1%)… Ăn chay đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nên ngày càng có nhiều người ưa chuộng. Thế nhưng, tùy vào từng trường hợp ca bệnh cụ thể mà bác sĩ Nội tiết – Đái tháo đường, bác sĩ Dinh dưỡng tiết chế sẽ tư vấn, hướng dẫn lựa chọn kiểu ăn chay khác nhau, tránh tình trạng rơi vào kiệt sức, suy dinh dưỡng. (3)
1. Thiếu dinh dưỡng
Người ăn chay trường có nguy cơ thiếu vitamin B2, vitamin B12, axit béo omega-3, canxi và các nguyên tố vi lượng kẽm, sắt, iốt và selen (4). Người bệnh có thể bổ sung các chất này ở một số thực phẩm:

Vitamin B2: nấm, mè, hạnh nhân, táo, chuối, sung…
Vitamin B12 (5): ngũ cốc, rong biển, đậu nành lên men
Sắt: ớt chuông, đậu trắng, đậu lăng, socola đen, đậu phụ, rau bina, ngũ cốc; bí ngô…
Canxi: nước cam, đậu phụ, ngũ cốc, cải xoăn, của cải xanh…
Chất béo Omega-3: hạt lanh, hạt chia, dầu đậu nành, dầu hạt cải;
Iốt: rong biển, muối iốt, sữa hạnh nhân, sữa đậu nành…
Kẽm: hạt bí ngô, hạt điều, hạnh nhân, đậu gà, đậu tây, ngũ cốc…

1. Thiếu hụt chất đạm (protein)
   Protein rất cần thiết để tạo ra các mô mới trong cơ thể và các axit amin (thành phần cấu tạo của protein) có nhiệm vụ duy trì sức khỏe. Thế nhưng, nguồn protein có chủ yếu trong thịt, do đó người ăn chay trường thường bị thiếu hụt do không cung cấp đủ. (6)
   Để bổ sung đủ lượng protein từ thực vật thay cho protein động vật, người ăn chay trường có thể bổ sung thêm đậu phụ, rau xào và đậu lăng, đậu nành, hạt chia…
2. Tiêu thụ quá nhiều carbs
   Nếu chế độ ăn chay quá nhiều tinh bột, không đa dạng thực phẩm sẽ có cảm giác mau đói. Chính vì lý do này nên nhiều người sẽ ăn cho no dẫn đến ăn quá nhiều thực phẩm chứa carbs, làm tăng đường trong máu. Cách tốt nhất, người bệnh ăn thực phẩm nhiều chất xơ, trao đổi với bác sĩ điều trị để có lời khuyên thích hợp cho chế độ ăn của mỗi bệnh nhân.
   Thực đơn ăn chay cho người bệnh tiểu đường
   Carbohydrate, protein và chất béo là 3 thành phần dinh dưỡng chính. Dù carbohydrate ảnh hưởng đến lượng đường trong máu nhưng không có nghĩa loại bỏ chúng khỏi bữa ăn. Mỗi người bệnh tiểu đường có nhu cầu năng lượng và chất dinh dưỡng riêng; do đó bữa ăn cần cân bằng giữa chất đạm, chất bột đường, chất béo, vitamin và khoáng chất và tuân thủ theo lời dặn của bác sĩ. (7)

>>Xem thêm: Thực đơn ngày tết cho người tiểu đường!
Dưới đây là mẫu thực đơn chay cho người tiểu đường có thể tham khảo
Mỗi ngày, người bệnh tiểu đường tiêu thụ khoảng 45% lượng calo từ carbohydrate (carbs), tức 135-180 gram carbohydrate cho 1.600 calo trong khẩu phần hàng ngày. Bữa chính tiêu thụ tối đa 45 gram carbohydrate (có thể gồm 2 tinh bột, 1 trái cây), bữa phụ tối đa 15-30 gram carbohydrate.

Bữa sáng: giúp bù đắp năng lượng sau một đêm và tránh xảy ra hạ đường huyết do phải dùng thuốc điều trị, vì vậy cần bổ sung nhiều carb, protein từ trái cây, sữa hạt…
Bữa trưa: duy trì đường huyết và cải thiện đường ruột nên cân đối lượng protein và tinh bột, ưu tiên thực phẩm nhiều chất xơ như canh sắn dây đậu đỏ, canh cà chua nấm rơm, canh bí đỏ đậu phộng…
Bữa tối: cơ thể ít hoạt động, không cần quá nhiều năng lượng nên tiếp tục ưu tiên chất xơ để kiểm soát cân nặng và ổn định đường huyết. Người bệnh tiểu đường nên ăn trái cây để nạp ít carbohydrate và bổ sung vi chất.
Bữa phụ: mục đích giúp người bệnh không quá đói có thể gây hạ đường huyết và giảm bớt tình trạng kiệt sức, suy dinh dưỡng do không thể ăn nhiều vào bữa chính. Người bệnh có thể chọn trái cây, các loại hạt nhiều protein, chất béo tốt, hạn chế carbohydrates. Người bệnh nên ăn bữa phụ vào các khung giờ giữa buổi sáng tầm 9h hoặc giữa buổi chiều khoảng 15h.

>>Tham khảo thêm: Người bệnh tiểu đường kiêng gì?
Bữa ăn mẫu cho người tiểu đường

Tổng lượng calo: 1670

Protein: 79g
Carb: 148g.
Chất xơ: 41g.
Chất béo: 81g.
Natri: 1462mg.

Lưu ý:

Với người gầy: Để đạt mức 2.000 calo, có thể thêm 1 quả táo và 2 thìa bơ đậu phộng vào bữa trưa.
Với người béo phì: Để giảm xuống 1.200 calo, có thể giảm một nửa phần cơm chay sáng, một nửa bữa phụ sáng và bỏ bữa phụ chiều.

Thời điểm
Calo
Món ăn

Sáng
425
1 chén nhỏ cơm chay rau củ
1 trái cam

Bữa phụ 9h
200
1 ly sữa đậu nành/đậu xanh không đường

Trưa
405
1 dĩa xà lách kèm đậu hũ

Bữa phụ 15h
187
1 ly sữa nguyên chất ít béo

Tối
453
1 phần bí đỏ nhồi rau củ nướng
1 phần xà lách, bơ đậu phộng với cà chua

Lời khuyên cho bệnh nhân tiểu đường ăn chay

Ăn chay là lựa chọn lành mạnh cho người bệnh đái tháo đường. Chế độ ăn chay góp phần kiểm soát đường huyết và tránh biến chứng tiểu đường tốt hơn. Tuy nhiên, người bệnh cần tham khảo những ý dưới đây trước khi lên kế hoạch ăn chay.
Gặp bác sĩ Nội tiết – Đái tháo đường, bác sĩ Dinh dưỡng tiết chế… để tư vấn bữa ăn, món ăn chay cho người bệnh tiểu đường. Tùy tình trạng bệnh, bác sĩ có thể nghị bổ sung vitamin B12, theo dõi lượng carbohydrate. Các bác sĩ sẽ theo dõi từ xa bằng máy đo đường huyết liên tục đeo trên tay người bệnh trong suốt quá trình ăn chay.
Lựa chọn chế độ ăn lành mạnh dựa trên thực vật, cố gắn ăn thực phẩm ở trạng thái nguyên chất hoặc tự nhiên, chẳng hạn như một trái táo thay vì nước ép táo và ăn cả vỏ để có nhiều chất xơ hơn. Tránh thực phẩm tinh chế và chế biến sẵn hay có chất phụ gia hóa học. (8)

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

Người tiểu đường ăn chay có được không? Thực đơn chay cho người tiểu đường an tâm đón Tết nên có những món nào? là vấn đề mà đa số các bệnh nhân thắc mắc mỗi dịp Tết đến Xuân về. Và sau bài viết trên đây, chắc hẳn các bạn đọc đã có cho mình câu trả lời chính xác nhất. Và dù có vui chơi ngày tết thì người bệnh tiểu đường vẫn nên cẩn trọng trong sinh hoạt hằng. Nếu có thắc mắc hay gặp vấn đề về bệnh hãy liên hệ ngay cho chuyên khoa Nội tiết – Đái tháo đường, BVĐK Tâm Anh để được hỗ trợ kịp thời.

Viết lại tiêu đề bằng tiếng Việt kích thích người đọc Thực đơn chay cho người tiểu đường an tâm đón Tết Viết lại bằng tiếng Việt các hashtag kích thích người đọc Thực đơn chay cho người tiểu đường an tâm đón Tết