8 cách dạy trẻ chậm nói tại nhà theo hướng dẫn bác sĩ bài bản

Khi trẻ có dấu hiệu chậm nói, nhiều phụ huynh lo lắng việc con mình sẽ gặp khó khăn trong học tập và giao tiếp sau này. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và áp dụng những cách dạy trẻ chậm nói phù hợp, ba mẹ có thể giúp trẻ vượt qua trở ngại này.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng – Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Tổng quan trẻ chậm nói

Trẻ chậm nói là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ chậm hơn so với những đứa trẻ cùng tuổi. Điều này bao gồm việc trẻ gặp khó khăn trong việc phát âm, nói và giao tiếp bằng ngôn ngữ. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp mà còn gây ra nhiều trở ngại trong quá trình học tập và tương tác của trẻ. (1)

Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng chậm nói ở trẻ, bao gồm cả vấn đề về thính giác, cấu trúc miệng, rối loạn phổ tự kỷ hoặc do môi trường sống và giáo dục tại gia đình. Đôi khi, chậm nói cũng có thể là kết quả của việc thiếu tương tác giữa trẻ và người thân. Trẻ chậm nói là tình trạng đáng lo ngại, cần được phát hiện sớm để có biện pháp can thiệp kịp thời, giúp trẻ sớm vượt qua trở ngại và bắt kịp sự phát triển với bạn bè cùng tuổi. (2)

Hướng dẫn cách dạy trẻ chậm nói tại nhà

Trường hợp trẻ chậm nói đơn thuần, không kèm theo các dấu hiệu bệnh lý bẩm sinh hay tự kỷ, phụ huynh có thể áp dụng các cách dạy trẻ chậm nói sau đây theo hướng dẫn của bác sĩ. Mỗi cách sẽ mang lại hiệu quả khác nhau, nhưng nhìn chung tất cả đều đòi hỏi sự kiên trì và nhẫn nại của các ông bố bà mẹ.

1. Trò chuyện với bé nhiều hơn

Trò chuyện thường xuyên với bé không chỉ giúp tăng mối liên kết giữa bố mẹ và con cái mà còn là cơ hội để trẻ luyện tập và phát triển kỹ năng ngôn ngữ tốt hơn. Hãy tận dụng mọi khoảnh khắc có thể để trò chuyện với bé, kể cả khi ăn, chơi hay thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Ba mẹ có thể bắt đầu từ những từ đơn giản như “baba”, “mama”, “ạ”,… Đến khi trẻ lớn hơn một chút, hãy cố gắng nói thật chậm và rõ ràng từ từ một khi trò chuyện với trẻ. Việc này sẽ giúp bé tiếp xúc với ngôn ngữ một cách tự nhiên và thường xuyên, từ đó thúc đẩy khả năng phản xạ và sử dụng ngôn ngữ của trẻ.

2. Hát cho bé nghe

Âm nhạc được xem là một công cụ tuyệt vời để hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Thông qua các giai điệu dễ thương, lời bài hát đơn giản có thể giúp trẻ học hỏi từ mới một cách tự nhiên. Ba mẹ có thể hát cho bé nghe mỗi ngày để bé làm quen với cấu trúc và ngữ điệu của ngôn ngữ một cách dễ dàng hơn.

3. Đọc sách cho bé

Bên cạnh âm nhạc, đọc sách cũng là một trong những cách dạy trẻ chậm nói tại nhà được nhiều bác sĩ khuyến khích. Thông qua việc đọc sách, trẻ có thể hình thành khả năng nghe hiểu và tưởng tượng. Ba mẹ hãy còn những cuốn sách phù hợp với lứa tuổi và có nhiều hình ảnh sinh động, màu sắc. Điều này sẽ tăng sự chú ý và kích thích trẻ tương tác với nội dung của sách.

4. Không giả giọng ngọng nghịu của con

Một sai lầm phổ biến của nhiều bậc phụ huynh là giả giọng ngọng nghịu của con khi trò chuyện. Bởi vì ở giai đoạn mới bắt đầu tập nói, trẻ thường phát âm không chuẩn, đôi khi có thể nói ngọng hoặc líu lưỡi, nếu ba mẹ càng bắt chước cách nói của con sẽ hình thành cho con thói quen sai, nói ngọng nhiều và khó sửa chữa về sau.

Thay vào đó, ba mẹ hãy cố gắng phát âm thật chuẩn, chậm rãi để trẻ có thể tiếp thu, ghi nhớ và bắt chước nói theo ba mẹ theo cách đúng hơn.

5. Cho bé tham gia các hoạt động ngoài trời

Các hoạt động ngoài trời không chỉ tốt cho sức khỏe thể chất mà còn là cơ hội để trẻ học hỏi và sử dụng ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả. Những trải nghiệm mới mẻ này sẽ kích thích sự tò mò và khả năng ngôn ngữ của trẻ, giúp trẻ học cách diễn đạt và tương tác với thế giới xung quanh.

6. Hạn chế cho con sử dụng thiết bị thông minh

Việc tiếp xúc quá nhiều với các thiết bị thông minh như điện thoại, tivi, ipad,… có thể ảnh hưởng đến khả năng tương tác và phát triển ngôn ngữ của trẻ. Ba mẹ cần hạn chế thời gian cho trẻ sử dụng các thiết bị thông minh từ 1-2 lần/ngày, mỗi lần tối đa 30 phút. Thời gian còn lại hãy cho con tham gia các hoạt động ngoài trời và trò chuyện với con nhiều hơn. Đây là phương pháp dạy trẻ chậm nói hiệu quả theo lời khuyên của bác sĩ.

7. Phương pháp dạy trẻ chậm nói đặc biệt

Trong một số trường hợp đặc biệt, cách luyện nói cho trẻ chậm nói thông qua các phương pháp ngôn ngữ trị liệu đặc biệt có thể được áp dụng. Tuy nhiên, những phương pháp này cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia để đảm bảo tính hiệu quả và phù hợp với từng trường hợp cụ thể của trẻ.

8. Khuyến khích trẻ tự giải quyết vấn đề

Một cách dạy trẻ chậm nói tại nhà tưởng chừng như đơn giản nhưng lại được nhiều chuyên gia đánh giá cao, đó là khuyến khích trẻ tự mình tìm kiếm giải pháp cho các vấn đề trẻ gặp phải hàng ngày. Điều này không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng tư duy mà còn góp phần kích thích trẻ sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt nhu cầu và suy nghĩ của mình, qua đó cải thiện tình trạng chậm nói một cách hiệu quả.

Các bài tập môi miệng cho trẻ chậm nói

Giai đoạn từ 2 đến 5 tuổi là thời điểm thích hợp để thực hiện các bài tập môi miệng giúp trẻ chậm nói phát triển khả năng phát âm và sử dụng ngôn ngữ hiệu quả hơn. Đây là thời kỳ trẻ đang trong quá trình phát triển, nhưng các chức năng môi miệng vẫn chưa hoàn thiện hoàn toàn. Vì vậy, việc áp dụng thường xuyên các bài tập này sẽ hỗ trợ các cơ quan môi miệng phát triển tốt hơn, dần khắc phục những hạn chế.

Dưới đây là một số bài tập môi miệng hiệu quả mà phụ huynh có thể thực hiện đều đặn cho trẻ tại nhà:

1. Bài tập hơi thở

Khả năng kiểm soát và điều chỉnh hơi thở đóng vai trò quan trọng trong việc phát âm và điều tiết âm lượng khi nói. Vì vậy, các bài tập liên quan đến hơi thở có thể giúp trẻ chậm nói dễ dàng điều chỉnh luồng hơi, từ đó cải thiện khả năng phát âm rõ ràng hơn.

Ba mẹ có thể hướng dẫn trẻ thực hiện một bài tập đơn giản nhất đó là hít thật sâu để lồng ngực căng lên và từ từ thở ra để giải phóng các luồng không khí ra bên ngoài. Bên cạnh đó, trẻ cũng có thể tăng cường hơi thở thông qua các bài tập khác như:

• Thổi hoặc hút ống hút.
• Thổi khói từ cơm nóng.
• Thổi nến hoặc thổi bong bóng…

2. Bài tập khoang miệng

Theo các chuyên gia, tình trạng chậm nói ở trẻ có thể liên quan đến sự thiếu cảm nhận về hoạt động của các cơ quan môi và lưỡi. Do đó, để cải thiện tình trạng này, ba mẹ có thể luyện nói cho trẻ thông qua các bài tập sau đây:

• Hướng dẫn con thè lưỡi và di chuyển lưỡi lên xuống, sang trái sang phải, dùng lưỡi liếm môi…
• Dạy trẻ cách hôn và hôn gió.
• Dạy trẻ phồng má, bĩu môi, chu môi.
• Khuyến khích trẻ sử dụng biểu cảm gương mặt bằng cách mỉm cười, bặm môi…

3. Bài tập ăn uống

Để cải thiện tốt các hoạt động môi miệng thì trẻ cũng cần điều chỉnh và thay đổi thói quen ăn uống hàng ngày, ví dụ như:

• Sử dụng các đầu ngón tay để massage vùng cơ má, xoay tròn đều ở cả hai bên.
• Tùy vào độ tuổi của trẻ, ba mẹ có thể cho trẻ ăn một số thực phẩm cứng như hoa quả, bánh mì,… để luyện tập cơ miệng tốt hơn.
• Hướng dẫn trẻ thói quen thay đổi vị trí nhai thức ăn ở cả hai bên trái phải để nhau tốt hơn.

Lưu ý khi hướng dẫn dạy trẻ chậm nói tại nhà

Phát triển ngôn ngữ là một quá trình lâu dài và đòi hỏi sự kiên nhẫn của các ông bố bà mẹ trong việc dạy con tập nói. Đặc biệt, đối với trẻ chậm nói có thể sẽ cần nhiều thời gian hơn để học cách sử dụng và hiểu ngôn ngữ. Ba mẹ nên nhớ rằng mỗi diễn tiến, dù nhỏ cũng là một thành công đáng kể. Tránh áp đặt áp lực không cần thiết lên trẻ, thay vào đó hãy tạo một môi trường học tập tích cực hơn để khuyến khích sự phát triển của trẻ.

Để đạt được hiệu quả tốt nhất, ba mẹ cần lưu ý một số điều sau khi thực hiện các cách dạy trẻ chậm nói:

• Cố gắng trò chuyện, giao tiếp với trẻ bằng những từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, phát âm rõ lời và chậm rãi, giúp bé dễ dàng ghi nhớ và tiếp thu.
• Khi nói chuyện hãy nhìn thẳng vào mắt bé, điều này giúp bé dễ tập trung vào câu chuyện hơn.
• Tạo cơ hội cho bé tiếp xúc và chơi đùa với các bạn đồng trang lứa, đây là cách hiệu quả nhất để bé có thêm môi trường để giao tiếp, kích thích phát triển tư duy và biết thêm nhiều điều mới mẻ xung quanh mình.
• Trong trường hợp trẻ chậm nói kèm theo biểu hiện tự kỷ hay bệnh lý bẩm sinh, ba mẹ cần đưa trẻ đến gặp các chuyên gia để được thăm khám càng sớm càng tốt.

Trẻ chậm nói khám ở đâu đáng tin cậy?

Hiện nay, chậm nói đang trở thành một vấn đề phổ biến ở nhiều trẻ em và có liên quan đến nhiều nguyên nhân bao gồm yếu tố môi trường và bệnh lý. Nếu không được phát hiện sớm và có những biện pháp can thiệp kịp thời, chậm nói có thể tác động tiêu cực đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Do đó, ba mẹ cần chủ động đưa trẻ đến các cơ sở y tế hoặc bệnh viện uy tín để thăm khám ngay khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu chậm nói nào.

Chuyên khoa Nhi – Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ uy tín mà nhiều bậc phụ huynh tin tưởng để thăm khám và chăm sóc sức khỏe cho con em. Với lợi thế là bệnh viện đa khoa, việc thăm khám cho trẻ chậm nói sẽ có sự phối hợp chặt chẽ từ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ đến từ các chuyên khoa liên quan như chuyên khoa Tâm Lý, Nội thần kinh, Dinh dưỡng… nhằm mang đến hiệu quả điều trị tốt nhất cho bé yêu.

Để đặt lịch thăm khám và tư vấn các thông tin về cách dạy trẻ chậm nói, ba mẹ có thể liên hệ đến Chuyên khoa Nhi, BVĐK Tâm Anh theo địa chỉ sau:

Với sự quan tâm, kiên nhẫn và áp dụng đúng cách dạy trẻ chậm nói, phụ huynh hoàn toàn có thể cải thiện khả năng ngôn ngữ của trẻ ngay tại nhà. Nếu còn bất kỳ băn khoăn hoặc thắc mắc nào về cách chăm sóc trẻ, ba mẹ đừng ngần ngại liên hệ đến Hotline BVĐK Tâm Anh để được các chuyên gia, bác sĩ giỏi hỗ trợ kịp thời.